Ezra Pound, "Canto LXXXI"

Γέρνει ο Δίας στης Δήμητρας¹ τον κόρφο
οι έρωτες φυλάνε το Ταϊσάν²
                    κάτω απ' τα Κύθηρα³, λίγο πριν φέξει
κι είπε αυτός: «’ι ακί μούτσο
κατολισίσμο (ακούστηκε κατολιθίσμο)
                    ’ι μούι πόκο ρελιΧιών»⁴
κι είπε: «Γιο κρέο κε λος ρέγες δεσαπαρέθεν»
(Νομίζω πως οι βασιλιάδες θα εξαφανιστούν)
Hταν ο Πατέρας Χοσέ Ελιθόντο⁵
                         το 1906 και το 1917
ή περίπου το 1917
          κι η Ντολόρες: «Κόμε παν, νίνιο», «Φάε ψωμί,
μικράκι μου»⁶
Ο Σάρτζεντ⁷ την είχε ζωγραφίσει
                         πριν ξεπέσει
(αν ξέπεσε ούτως ειπείν)
          όμως εκείνον τον καιρό έκανε πρόχειρα
μολυβώματα, σχόλια στον Βελάσκεθ του Πράδo⁸
και τα βιβλία κόστιζαν μια πεσέτα,⁹
               το ίδιο περίπου και τα μπρούντζινα κηροπήγια,
καυτός φύσηξε ο άνεμος από τους βάλτους
     και παγωνιά φαρμάκι απ' τα βουνά.
Κι αργότερα έγραψε ο Μπόουερς¹⁰: «μα τέτοιο μίσος
     καν δεν το είχα φανταστεί»
και στο Λονδίνο οι κόκκινοι δεν έδωσαν τους φίλους του
              (φίλους του Φράνκο ούτως ειπείν
που δρούσαν στο Λονδίνο)¹¹ και στο Αλκάθαρ¹²
σαράντα χρόνια πάνε, έλεγαν: «Πάτε πίσω απ' το σταθμό να φάτε,
μπορείτε και να κοιμηθείτε εδώ με μια πεσέτα»
          τα κουδούνια των κατσικιών χτυπούσαν όλη νύχτα
          και κατέβασε τα μούτρα η ξενοδόχα: «Eσο ες λούτο, ’ι!
μι μαρίδο ες μουέρτο»¹³
          (Αχ, έχουμε πένθος! Πέθανε ο άντρας μου)
όταν μου έδωσε χαρτί απ' την λοκάντα¹⁴ για να γράψω
με μαύρο περιθώριο μισή ίντσα ή λίγο παραπάνω, πες 15 χιλιοστά,
«Φράγκους τους λέμε εμείς όλους τους ξένους»
κι έσπασε το αυγό στην τσέπη του Καμπράνεθ,¹⁵
          κι έγραψε ιστορία. Ο Μπέιζιλ¹⁶ λέει
πως χτυπούσαν τα τύμπανα τρεις μέρες
μέχρι που ανοίγαν τα πετσιά
          (και δεν ήταν παρά ένα πανηγύρι στο χωριό)
όσο για την ζωή που έκανε στις Καναρίους...
Ο Πόσουμ¹⁷ παρατήρησε πως ο τοπικός πορτογαλικός χορός
χορευόταν απ' τους ίδιους χορευτές ασχέτως περιοχής
          όταν κατέφταναν πολιτικοί...
η τεχνολογία του συλλαλητηρίου
          Ο Κωλ¹⁸ το μελέτησε αυτό (όχι ο Τζ. Ντ. Χ.,¹⁹ ο Οράτιος)
«Θ' ανακαλύψεις πως σ' αυτό το συμβούλιο (Κρεντί Αγκρικόλ)²⁰
όλοι έχουν κι από κάποιον κουνιάδο»
είπε ο γερο-Αντρέ Σπηρ,²¹
               «Εσύ τον έναν, εγώ τους πολλούς»
               είπε ο Τζων Ανταμς²²
μιλώντας εν γένει για τους φόβους
     στον αναποφάσιστο φίλο του, κ. Τζέφερσον,²³
(αυτό ήταν το πρώτο έναυσμα να σπάσουμε τα όρια του πεντάμετρου)
ή όπως λέει ο Τζο Μπαρντ²⁴: «Οταν σμίξουν
φουρνάρηδες και θυρωροί
          Λα Ροσφουκώ²⁵ και ντε Μαιντενόν²⁶ μονάχα ακούς».
«Τε καβερό λε μπουντέλα»
               «Λα κοράτα α τε»²⁷
πριν καν περάσει μια γεωλογική
                    περίοδος είπε ο Χένρυ Μένκεν²⁸
«Αλλοι μαγειρεύουν, κι άλλοι όχι,
     κάποια πράγματα δεν γίνεται ν' αλλάξουν»²⁹
Ἶυγξ... ἐμὸν ποτὶ δῶμα τὸν ἄνδρα³⁰
Το πολιτιστικό επίπεδο μετράει,
     Ευχαριστώ Μπενίν³¹ γι' αυτό το τραπέζι πρώην κιβώτιο
       «μην πας και πεις πως το 'φτιαξα εγώ»
               Από μια μάσκα ωραία όπως όλες στην Φρανκφούρτη
«σε πήρε και σε σήκωσε»
               Ενα κλαδάκι φως απ' την Κουανόν³²
Στην αρχή τον απογοήτευσαν οι άδειες
Οι άθλιες ετοιμόρροπες αποβάθρες, ύστερα όμως
Είδε τους μεγάλους τροχούς³³
               Και προσαρμόστηκε
Ο Τζωρτζ Σανταγιάνα³⁴ όταν έφτασε στο λιμάνι της Βοστώνης
Και κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του εκείνον τον ελαφρύ τσεβδισμό
Του Σπανιόλου
               Εν είδη μιας χάρης ανεπαίσθητης
Οπως ο Μουσ³⁵ αντί για ου το βε της Ρομάνια:
Και είπε πως η θλίψη ήταν μια πράξη πλήρης
          που επαναλαμβανόταν με κάθε νέα συμφορά
Και όδευε προς την κορύφωσή της.³⁶
Κι ο Τζωρτζ Οράς³⁷ είπε πως θα «κατάφερνε τον Μπέβεριτζ» (τον Γερουσιαστή)³⁸
Ο Μπέβεριτζ δεν ήθελε ούτε να μιλάει ούτε να γράφει στις εφημερίδες
Ομως ο Τζωρτζ τον κατάφερε θρονιάστηκε για τα καλά στο ξενοδοχείο του
Κι έκανε εφόδους στο πρωινό στο μεσημεριανό 
               στο βραδινό τραπέζι άρθρα τρία
Κι ο γέρος μου όλο σκάλιζε τα καλαμπόκια
     και του 'λεγε όλ' την ώρα ο Τζωρτζ,
βγήκα, που λες, σε μια ερημιά
          άντε να δεις κάνα λαγό στη χάση και στη φέξη
κι αυτός ποιος ξέρει πώς βρέθηκε εκεί³⁹
     AOI!⁴⁰
     Ενα φύλλο στο ποτάμι
                         Στα κάγκελά μου ούτε μια Αλθαία⁴¹
ΛΙΜΠΡΕΤΤΟ
Ωστόσο
πριν πεθάνει από το κρύο η εποχή
που κουβάλησε ένας ζέφυρος στους ώμους
στον χρυσαφένιο υψώθηκα ουρανό
               ο Λωζ κι ο Τζένκις τον ύπνο σου φυλάνε
               ο Ντόλμετς στο πλάι σου πάντα να 'ναι,⁴²
Αυτός λείανε το ξύλο
της βιόλας για να δυναμώσει την χαμηλή και την ψηλή;
Αυτός στρογγύλεψε την σκάφη του λαγούτου;⁴³
               ο Λωζ κι ο Τζένκις τον ύπνο σου φυλάνε
               ο Ντόλμετς στο πλάι σου πάντα να 'ναι,
Επλασες κόσμο ευάερο να φέρεις
     το φύλλο από την ρίζα;
Σύγνεφο βρήκες διάφανο, που ομίχλη
     και ίσκιος δεν του έμοιασαν ποτέ;⁴⁴
               Ε, τότε λύτρωσέ με, πες μου -αλήθεια-
               αν τραγούδησε ο Ουώλερ κι αν έπαιξε ο Ντάουλαντ.⁴⁵
          Τα δυο σου μάτια θα γενούν μαχαίρια να με σφάξουν
          αφού πλέον δεν δύναμαι ν' αντέξω την μπωτέ τους⁴⁶
Κι επί 180 χρόνια τίποτε σχεδόν.
Εντ ασκολντάντο ιλεγκιέρ μορμόριo⁴⁷
     μπήκε στην σκηνή μου μια καινούργια λεπτή ισορροπία ματιών, κι αν ήταν
πνεύμα, υπόσταση κι αν ήταν˙ δεμένα μάτια τίποτε,
     κρυμμένα ματιά, μάτια
σε καρναβάλι πάντως
                    θυμό δεν είχανε ζευγάρι
     κι εγώ δεν είδα παρά μάτια, κι ανάμεσα στα μάτια χρώμα
διάστημα,
     αμέριμνο ή ανύποπτο πάντως δεν είχε
   όλο τον χώρο της σκηνής
μήτε ήταν τόπος για πλήρη Εἰδὼς⁴⁸
διείσδυση, διάτρηση
     μονάχα μια σκιά πέρα στα πέρα φώτα
          γαλάζιο τ' ουρανού
          θάλασσα μες στην νύχτα
          πράσινη λίμνη απάνω στα βουνά
          λάμψη από μάτια ακάλυπτα στην επικράτεια μιας μάσκας τόσης δα.
Ο,τι πολύ αγάπησες σου μένει,
                              τα υπόλοιπα σαβούρα
Ο,τι πολύ αγάπησες δεν θα το στερηθείς
Ο,τι πολύ αγάπησες το αληθινό σου μέρισμα
κληρονομιά ενός κόσμου, δικού μου και δικού τους
                         ή μήπως κανενός;
Πρώτα ήρθαν τα ορατά, κι ακολούθησαν τ' απτά
     Ηλύσια, έστω και στις αίθουσες του Αδη,
Ο,τι πολύ αγάπησες το αληθινό σου μέρισμα
Ο,τι πολύ αγάπησες δεν θα το στερηθείς
κένταυρος είναι το μυρμήγκι για τους δικούς του δράκοντές του.
Τέλειωνε πια μ' αυτήν την ματαιοδοξία, δεν έπλασε ο άνθρωπος
την τόλμη και την δύναμη, δεν έπλασε την τάξη ο άνθρωπος την χάρη,
     Τέλειωνε πια μ' αυτήν την ματαιοδοξία, τέλειωνε λέω.
Μάθε απ' το πράσινο του κόσμου την θέση σου στην κλίμακα
της δημιουργίας ή της γνήσιας καλλιτεχνίας,
Τέλειωνε πια μ' αυτήν την ματαιοδοξία,
                  τέλειωνε Πακίν!⁴⁹
Ο πράσινος ο σκούφος ξέκανε την κομψότητά σου.
κυβέρνησε τον εαυτό σου κι οι άλλοι θα σε αντέξουν
     Τέλειωνε πια μ' αυτήν την ματαιοδοξία
ένα σκυλί δαρμένο είσαι και πέφτει το χαλάζι,
μια κουρούνα που κορδώνεται και πάνω πότε βγαίνει πότε κρύβεται ο ήλιος,
Ασπρόμαυρη, μισή μισή,
δεν ξεχωρίζεις καν την φτερούγα απ' την ουρά σου
Τέλειωνε πια μ' αυτήν την ματαιοδοξία
               Βρώμα φρικτή το μίσος σου
και τρέφεται με ψέμα,
               Τέλειωνε πια μ' αυτήν την ματαιοδοξία,
Αμε, ταχιά και τέλειωνε, τσιγκούνης στην αγάπη, ναι
μα τέλειωνε μ' αυτήν την ματαιοδοξία,
               τέλειωνε λέω.
Να πράξεις, άπρακτος μην μείνεις˙
               αυτό δεν είναι δα ματαιοδοξία
Να χτυπήσεις μ' ευγένεια την πόρτα
που θ' ανοίξει ένας Μπλαντ⁵⁰ να μυρίσεις στον αέρα
          μια ζωντανή παράδοση ν' αδράξεις
σε μια ματιά σοφή γριά ματιά την φλόγα την αιώνια
όχι αυτό δεν είναι δα και ματαιοδοξία.
     Το λάθος βρίσκεται σ' εκείνο,
που δεν πραγματοποίησες, το λάθος όλο σε μιαν απόφαση που δεν την πήρες
και τρέκλισε η απόφαση...

________
(μτφρ.: Γιώργος Μπλάνας)

βλ. και http://www.e-poema.eu/print.php?id=50&eidos=afieroma


Σημειώσεις

*Τα Cantos του Eζρα Πάουντ αποτελούν τη σημαντικότερη εφαρμογή, και από μιαν άποψη επεξεργασία της βορτιστικής στοχαστικής πρακτικής και της ποιητικής μεθόδου που προκύπτει από αυτήν: του εικονισμού. Σύμφωνα με τον Πάουντ στην αρχή κάθε ποιητικής δημιουργίας βρίσκεται η συγκίνηση, όπως ακριβώς την ορίζει η ψυχολογία: μια κατάσταση διέγερσης που χαρακτηρίζεται από υποκειμενικά αισθήματα, συνοδεύεται συχνά από φυσιολογικές μεταβολές και παρακινεί το υποκείμενο σε δράση. Κάθε έντονη συγκίνηση διαμορφώνει ένα θεμελιώδες διανοητικό σχήμα, μια πνευματική δομική μονάδα, η επανάληψη της οποίας μπορεί να οδηγήσει σε μιαν εικόνα, υπό την έννοια ενός περίπλοκου συστήματος μορφών. Η ιδέα θεμελιωδών πνευματικών στοιχείων από τα οποία προκύπτει το σύνολο των επιμέρους πνευματικών δράσεων: ιδέες, έννοιες, επιστημονικές προτάσεις και καλλιτεχνικές μορφές, διατρέχει τον ανθρώπινο στοχασμό από τις πρώτες ιστορικές εμφανίσεις τους, και μάλιστα πρόκειται για μια πρωταρχική σύλληψη. Οι αρχαίοι μάγοι έδειχναν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα γεωμετρικά σχήματα, πράγμα που συνεχίστηκε σταθερά στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, στον μεσαιωνικό λογικισμό, στον διαφωτιστικό ορθολογισμό και τελικά στον ίδιο τον κλασικό γερμανικό ιδεαλισμό. Το σχεδόν αποκρυφιστικό ένδυμα της χεγκελιανής φιλοσοφίας δεν κατάφερνε να κρύψει την αυστηρή γεωμετρική συγκρότηση του συστήματός του, η οποία στηριζόταν σ' ένα απόλυτα σφαιρικό θεμελιώδες πνευματικό στοιχείο: την απόλυτη, αυτοπροσδιοριζόμενη, αυτοαναπτυσσόμενη ιδέα. Στην ίδια γραμμή κινήθηκε και η φαινομενολογία, ως μία από τις τελευταίες μορφές φιλοσοφικού ιδεαλισμού. Οι περίπλοκες εικόνες, με τις οποίες παρουσιάζεται μπροστά μας η πραγματικότητα, θεμελιώνεται σε στοιχειώδεις πνευματικές δράσεις. Αλλά επειδή το υποκείμενο δεν μπορεί να προσλάβει τα πράγματα παρά μονάχα αποβλέποντας σε κάποια ιδιαίτερη εμπειρική, καθημερινή σχέση μαζί τους, οι στοιχειώδεις αυτές δράσεις επαναλαμβάνονται συνεχώς και δημιουργούν πολύπλοκες εικόνες, οι οποίες τις σκεπάζουν, τις απομακρύνουν στο βάθος της συνείδησης. Μονάχα μια συστηματική απαλλαγή του υποκειμένου από τις συσσωρευμένες προφάνειες, από τις καθημερινές βεβαιότητες δηλαδή, μπορεί να σημάνει μιαν επιστροφή στον βασικό, θεμελιώδη, στοιχειακό τρόπο με τον οποίο πρωτοσχετίστηκε με τα πράγματα. Αλλά αυτή η επιστροφή στην πρώτη πρώτη εμπειρία του κόσμου είναι επιστροφή σε μια στατική εικόνα. Από την άποψη της γνωσιολογίας, ο Μαρξ εισήγαγε την ιδέα πως όχι μόνο η πραγματικότητα είναι δημιούργημα της γνωστικής δύναμης του υποκειμένου -ιδέα πολύ παλιά- αλλά και το ίδιο το υποκείμενο είναι δημιούργημα της πραγματικότητας. Η πρωτογενής εμπειρία του σχετισμού με τα πράγματα είναι μια ενιαία δράση, που διαμορφώνει το γνωριζόμενο αντικείμενο και το γνωρίζον υποκείμενο στην προοπτική του ιστορικού χρόνου. Συνεπώς η επιστροφή σε μια στατική πρωτογενή εμπειρία δεν έχει κατεύθυνση προς τα πίσω, διότι τότε δεν υπήρχε ούτε το πράγμα ούτε το υποκείμενο που υπάρχουν την στιγμή της ανάληψης του φιλοσοφικού έργου της διαύγασης του κόσμου, της αναζήτησης της αλήθειας. Στην πραγματικότητα η προσπάθεια επιστροφής στην πρωτογενή εμπειρία δεν είναι παρά μια ακόμη πρωτογενής εμπειρία που δεν αναλύει αλλά συνθέτει, δεν ξεκαθαρίζει αλλά δημιουργεί καθαρότητα. Από αυτήν την άποψη, η συλλογιστική του Πάουντ είναι καθαρά υλιστική, Μαρξιστική. Θεωρεί πως ενώ η βορτιστική «εικόνα» πλάθεται από τη συστηματική επανάληψη ενός θεμελιώδους πνευματικού στοιχείου, η έννοια «εικόνα» δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να περιγράψουμε ένα βορτιστικό δημιούργημα. Η εικόνα είναι κάτι στατικό και ο βορτικισμός στηρίζεται στην κίνηση. Γι' αυτό, η οικοδόμηση ενός ποιήματος δεν στηρίζεται στην παράθεση εικόνων με βάση την αναπτυσσόμενη συλλογιστική, όπως στον κλασικισμό ή ακόμη και στον δεξιό αγγλοσαξωνικό ρομαντισμό, όπου το πάθος διακοσμεί κατά κάποιον τρόπο την ανάπτυξη των ιδεών, αλλά στην ανάπτυξη εικόνων που γεννούν η μία την άλλη, ξεκινώντας από το πάντα απλησίαστο θεμελιώδες πνευματικό στοιχείο. Κατά βάση, η κίνηση των εικόνων προέρχεται από την κινητικότητα, τη συσσωρευμένη ένταση των λέξεων, δεδομένου ότι οι λέξεις δεν είναι ερείπια μιας ψυχικής αρχαιότητας, που πρέπει να ανασκαφούν βαθύτερα, αλλά αρχαίες οντότητες που οικοδομούν συνεχώς κόσμους. Η αρχαιότητά τους είναι μία από τις μορφές που δημιουργούν, προκειμένου να χτίσουν τις προοπτικές τους. Αυτό σημαίνει πως ο υπομνηματισμός των Cantos, η κατάδειξη των διακειμενικών στοιχείων τους είναι μια ενέργεια που αντιβαίνει στις ίδιες τις προθέσεις του Πάουντ. Στα Cantos δεν υπάρχουν διακειμενικά στοιχεία ούτε μεταφορές εμπειριών. Υπάρχουν συγκροτήσεις εμπειριών. Συνεπώς, αν υπομνηματίζουμε εδώ αναλυτικά το ογδοηκοστό πρώτο Canto είναι για να δείξουμε τον τρόπο με τον οποίο δούλευε ο ποιητής και όχι για να προσθέσουμε κάτι στην ανάγνωση.

---------------

1. Zeus και Ceres στο πρωτότυπο. Από τον έρωτα του Δία και της Δήμητρας, την οποία οι Ρωμαίοι ονόμαζαν Ceres, γεννήθηκε η Περσεφόνη. Το Canto Ξεκινά με την αίσθηση του κάτω κόσμου, της υπόγειας σχέσης. Αυτή είναι η πνευματική δομική μονάδα που κινείται από εικόνα σε εικόνα μέχρι το τέλος.

2. Το Ταϊσάν (Taishan): μεγάλο βουνό, βρίσκεται στην επαρχία Shandong της ανατολικής Κίνας, απέναντι από την Ιαπωνία. Πρόκειται για πανέμορφο και ιερό τόπο, στον οποίον έχουν βρεθεί παλαιολιθικές εγκαταστάσεις. Η χιλιόχρονη κινεζική ιστορία έχει αφήσει σήμερα πάνω στο Ταϊσάν 22 ναούς, 97 ερείπια ναών, 819 αναθηματικές στήλες, και 1.018 χαράγματα μοναχών σε βράχους. Ο Ναός του αρχαίου θεού Τάι, προστάτη του βουνού είναι ένας από τους μεγαλύτερους στην Κίνα.

3. Cythera στο πρωτότυπο. Τα Κύθηρα. Συχνά οι Ελληνες μεταφραστές, προσπαθώντας να κατανοήσουν την εικόνα, βάζουν τους έρωτες να φυλάνε το ιερό βουνό της Κίνας κάτω από τον αστερισμό της Κυθήρης, της Αφροδίτης δηλαδή. Ομως οι έρωτες βρίσκονται κάτω από τα Κύθηρα, στα σπλάγχνα της γης, Τη σχέση ανάμεσα στη μακρινή Ανατολή και τα Κύθηρα δεν την επινόησε ο Πάουντ. Ηταν γνωστή από την αρχαιότητα. Ηδη από τις αρχές της δεύτερης προ Χριστού χιλιετίας οι Βαβυλώνιοι γνώριζαν το νησί. Οι Φοίνικες, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Ιστοριών πρώτη επιγραφόμενη Κλειώ, 105) είχαν οικοδομήσει ναό της θεάς των ουρανών στο νησί. Ο ποιητής συνδέει υπόγεια τον κινεζικό με τον ελληνικό πολιτισμό και όχι υπέργεια, συμπτωματικά, μόνο και μόνο επειδή ο αστερισμός της Αφροδίτης μοιράζει το φως του δίκαια σε όλους τους κατοίκους του πλανήτη μας. Η κατανόηση της εικόνας δεν μπορεί να γίνει με βάση τα στατικά στοιχεία της, αλλά με βάση την κίνησή της, την ορμή της πνευματικής δομικής μονάδας: του υπόγειου κόσμου.

4. Hay aquí mucho catolicismo y muy poco reliHión. Ισπανικά: Εδώ υπάρχει πολύς καθολικισμός κι ελάχιστη θρησκεία. Η κλασική ισπανική προφορά με την έντονη μετατροπή του «c» από συριστικό σε οδοντικό και του αδρανούς «h» σε ουρανικό, εισάγει άλλη μια πνευματική δομική μονάδα: την κατολίσθηση και το χιόνι.  
Yo creo que los reyes desaparecen στο πρωτότυπο. Ισπανικά: Νομίζω πως οι βασιλιάδες θα εξαφανιστούν. Η κατάρρευση της βασιλείας πηγάζει από την πνευματική δομική μονάδα της κατολίσθησης.  
5. Ο ιερωμένος José Elizondo βοήθησε τον Πάουντ στην Ισπανία, όταν πραγματοποιούσε έρευνες συγκριτικής φιλολογίας, πριν από τον Εμφύλιο. 

6. Αγνωστο ποια Dolores. Μπορεί μια οποιαδήποτε, που του έδωσε λίγο ψωμί με τον χαρακτηριστικό θερμό τρόπο των Ισπανών. Come pan, niño: Φάε ψωμί, μικράκι μου. Μπορεί όμως να είναι ένα πρόσωπο-εικόνα που προκύπτει από τις διαδοχικές επαναλήψεις της πνευματικής δομικής μονάδας, όπως θα φανεί παρακάτω. 

7. John Singer Sargent (1856-1925). Αμερικανός ζωγράφος, που γεννήθηκε στη Φλωρεντία και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Ευρώπη. Είναι κυρίως γνωστός για τα πορτρέτα του, στα οποία προβάλλει με αξιοπρόσεκτη λεπτότητα την προσωπικότητα των μοντέλων. Οι ένθερμοι θαυμαστές του τον θεωρούν ισάξιο με τον Βελάσκεθ. Από τη δεκαετία του 1910 άρχισε να ζωγραφίζει τοπία και ασχολήθηκε με τη γλυπτική μέχρι το τέλος της ζωής του. Αφησε πίσω του περίπου 900 ελαιογραφίες, περισσότερες από 2.000 υδατογραφίες, και αμέτρητα σχέδια με μολύβι ή κάρβουνο. Το γεγονός πως παρά την τάση προς τον εξπρεσιονισμό, που κυριαρχούσε στην εποχή του, ο Σάρτζεντ επέμεινε στη δική του εκδοχή ρεαλισμού, έκανε τους συγχρόνους του να του καταλογίσουν αναχρονισμό. Ωστόσο, μετά τον θάνατό του το έργο του εκτιμήθηκε πιο ψύχραιμα. Ανάμεσα στα πορτρέτα του βρίσκεται κι ένα με τον τίτλο «Carmencia». Ισως να είναι αυτή η Ντολόρες, λένε ορισμένοι μελετητές του Πάουντ. Η Ντολόρες δεν είναι αυτή, αλλά ο πίνακας κάθε άλλο παρά άσχετος είναι με την ανάπτυξη, την κίνηση των βορτιστικών εικόνων που αναπτύσσονται εδώ. Η Carmencia είναι μια ακόμη στιγμή της κίνησης της πνευματικής δομικής μονάδας  της κατολίσθησης, που αναπτύχθηκε στην εικόνα της κατάρρευσης της βασιλείας, και οδηγεί στη στάση του Βελάσκεθ απέναντι στη βασιλική οικογένεια της Ισπανίας. 

8. Ο μεγάλος Ισπανός ζωγράφος Diego Rodriguez de Silva y Velásquez (1599-1660), του οποίου τα έργα φυλάσσονται στο μουσείο Πράδο, στην Ισπανία. Το έργο που ξεπροβάλει εδώ -ένα από τα κορυφαία του ζωγράφου- είναι το Las Meninas (Τα Κορίτσια, 1656). Στον πίνακα εικονίζεται η πριγκίπισσα Μαργαρίτα της Ισπανίας (1651-1673), κόρη του Φιλίππου του Τετάρτου (1605-1665), σε παιδική ηλικία, τριγυρισμένη από τις νεαρές κοπέλες που ήσαν υπεύθυνες για την ένδυσή της. Ενα σκυλί, μια νάνος και το γεγονός πως ο ίδιος ο Βελάσκεθ εικονίζεται τεράστιος πίσω τους, δίνει στη σκηνή κάτι απόκοσμο: σαν κουκλοθέατρο ή κουκλόσπιτο. Στο βάθος, ο Φίλιππος αποχωρεί κοιτάζοντας με συγκρατημένη αγωνία πίσω του. Παρά το γεγονός πως ο Michel Foucault  (1926-1984) επισήμανε την τεράστια σημασία του πίνακα για τον τρόπο πρόσληψης του ζωγραφικού έργου: ο θεατής δεν βλέπει με τα μάτια του ζωγράφου αλλά με τα δικά του, αφού ο ζωγράφος βρίσκεται μέσα στον πίνακα, η ιδεολογική διάσταση του Las Meninas αποτελεί τη μεγαλύτερη αρετή του. Η βασιλεία εικονίζεται σαν ένα ομοίωμα, και μάλιστα θεατρικό. Το παιδικό παιχνίδι που αναλαμβάνει να μεταφέρει στον καμβά ο ζωγράφος, η αμηχανία του μπροστά στο θέαμα και η συγκρατημένη αγωνία του Φιλίππου, παρουσιάζουν μιαν εφιαλτική εικόνα παρακμής, αδυναμίας. Η ίδια η μικρή Μαργαρίτα λαμποκοπά σαν ένα παιδί που μάλλον γνωρίζει τον ρόλο του, εντείνοντας την το οξύμωρο της σκηνής, ενώ το μόνο πρόσωπο που κοιτάζει στα μάτια τον θεατή είναι η νάνος, και μάλιστα με κείνη την αθωότητα του ανήμπορου, του ελλειμματικού, που κάνει το σκοτάδι της ζωώδους σκέψης να λαμπυρίζει από ελπίδα για την απλότητα. Η Ντολόρες του Πάουντ θα μπορούσε να είναι αυτή. Μα η βορτιστική εικόνα είναι πάντα μια κίνηση και όχι μια στατική απεικόνιση. Η  κατάρρευση εισάγει και μιαν άλλη Ντολόρες. Αυτή είναι πόλη του Μεξικού. Grito de Dolores (Κραυγή από την Ντολόρες ή και Σπαρακτική κραυγή) ονομάστηκε το κάλεσμα για ανεξαρτησία του Μεξικού που απηύθυνε ο επαναστάτης Miguel Hidalgo (1753-1811), στις 16 Σεπτεμβρίου του 1810, από την πόλη Ντολόρες.

9. Peseta. Το εθνικό νόμισμα της Ισπανίας, πριν την καθιέρωση του ευρώ.

10. Ο δημοκρατικός Αμερικανός δημοσιογράφος, ιστορικός και διπλωμάτης Claude Gernade Bowers (1878-1958), υπήρξε πρέσβης των ΗΠΑ στην Ισπανία από το 1933 μέχρι το 1939. Δηλαδή, ο Ισπανικός Εμφύλιος  διαδραματίστηκε στη διάρκεια της θητείας του. Εγραψε δύο τουλάχιστον σημαντικά βιβλία: Ο Μπέβεριτζ και το Κόμα της Προόδου (Beveridge and the Progressive Party), Τζέφερσον και Χάμιλτον (Jefferson and Hamilton). Ο Πάουντ εκτιμούσε πολύ τον Μπόουερς για τις τολμηρές πολιτικές ιδέες που διατύπωσε στο βιβλίο Jefferson and Hamilton, σχετικά με τη σύγκρουση των δύο πολιτικών ανδρών, η οποία καθόρισε και το μέλλον της αμερικανικής δημοκρατίας. Στην δεκαετία του 1790, ο γραμματέας της αμερικανικής κυβέρνησης -και αργότερα τρίτος πρόεδρος των ΗΠΑ- Thomas Jefferson (1743-1826) συγκρούστηκε με τον νομικό και υπεύθυνο για τον εθνικό θησαυρό Alexander Hamilton (1755-1804) στο ζήτημα των εξουσιών της κεντρικής κυβέρνησης επί των τοπικών κυβερνήσεων. Ο Τζέφερσον, που εκπροσωπούσε τους μικρομαγαζάτορες, τους αγρότες και τους τεχνίτες των νοτιοδυτικών περιοχών, ζητούσε περισσότερη δημοκρατία από αυτήν της Αγγλίας. Θεωρούσε πως οι πολίτες είναι ικανοί να κυβερνούν τους εαυτούς και τις περιουσίες τους. Ονειρευόταν, λοιπόν, μια δημοκρατία των μικροϊδιοκτητών. Γι' αυτό οι εξουσίες της κεντρικής κυβέρνησης θα έπρεπε να είναι περιορισμένες και ο αριθμός των αξιωματούχων της μικρός. Από την άλλη, ο Χάμιλτον, που εκπροσωπούσε τους μεγαλεμπόρους, τους τραπεζίτες, τους κεφαλαιούχους και τους μεγαλοκτηματίες, ήταν σταθερά προσηλωμένος στην αγγλική αριστοκρατία και στο πολιτικό μοντέλο της. Ισχυριζόταν πως οι πολίτες δεν είναι ικανοί να αυτοδιοικούνται, λόγω χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, και πως αν η κεντρική κυβέρνηση δεν αποκτήσει δύναμη απέναντι στις τοπικές κυβερνήσεις, θα επικρατήσει αναρχία. Η σύγκρουση έληξε με νίκη του Χάμιλτον. Ο Πάουντ δεν θεωρούσε δημοκρατική χώρα την Αμερική, λόγω των εξουσιών της κεντρικής εξουσίας, που βρισκόταν μονίμως στα χέρια των καπιταλιστών, όπως άλλωστε και σήμερα, αδιαφορώντας για τη βούληση των Αμερικανών. Ο Μπόουερς ανέδειξε αυτήν τη σύγκρουση ως κεντρική διαδικασία του σχηματισμού των ΗΠΑ, μην κρύβοντας τη σταθερή συμπαράταξή του με τις ιδέες του Τζέφερσον. Στις 10 Μαΐου του 1938, έγραφε από τα σύνορα της Γαλλίας με την Ισπανία, στον Πάουντ για τις αγριότητες του Ισπανικού Εμφυλίου και το απίστευτο μίσους που βασίλευε.

11. ...στο Λονδίνο οι κόκκινοι δεν έδωσαν τους φίλους του (φίλους του Φράνκο ούτως ειπείν που δρούσαν στο Λονδίνο). Ο Ισπανικός Εμφύλιος υπήρξε το μεγαλύτερο στην Ιστορία παράδειγμα διεθνούς αλληλεγγύης. Δημοκράτες, κομμουνιστές, αναρχικοί απ' όλο τον κόσμο πολέμησαν στο πλευρό του ισπανικού λαού, ενάντια στον φασίστα στρατιωτικό  Francisco F. Franco (1892-1975), ο οποίος στηριζόταν από την Ιταλία και τη Γερμανία, σε μια περίοδο που οι χώρες της Ευρώπης προσπαθούσαν ν' αποφύγουν πάση θυσία κάθε σύγκρουση. Σύμφωνα με τον George Orwell (1903-1950) -στο βιβλίο του Φόρος Τιμής στην Καταλονία (Homage to Catalonia, 1962)- η Σοβιετική Ενωση είχε δώσει εντολή στους κομμουνιστές να μην προβαίνουν σε επαναστατικές ενέργειες στο εσωτερικό των χωρών της Δύσης, καθώς στον ορίζοντα φαινόταν καθαρά ο πόλεμος με τη Γερμανία και την Ιταλία. Ετσι, υποτίθεται πως αρκετοί κομμουνιστές πολέμησαν στο πλευρό του Φράνκο. Το παράδοξο επιχείρημα του αντιεξουσιαστή Οργουελ εκφράζει την ένταση που είχε δημιουργηθεί ανάμεσα στους κομμουνιστές και στους αναρχικούς στην Ισπανία, και αποτελεί μάλλον μιαν «εκδίκηση» λογοτεχνικού τύπου. Οι ομάδες των κομμουνιστών του Λονδίνου δεν μπορούσαν να καταδώσουν τους φασίστες που δρούσαν εκεί, γιατί έτσι θα μετέφεραν τη σύγκρουση από την Ισπανία στο Λονδίνο, πράγμα που θα απέκοπτε την Αγγλία από το τόξο τροφοδότησης του ισπανικού λαού με έμψυχο και άψυχο υλικό. Εξάλλου, οποιαδήποτε τέτοια ενέργεια θα έδινε στην αγγλική αστυνομία τη δυνατότητα να διεισδύσει και στις τάξεις των κομμουνιστών.

12. Τη θρυλική πόλη Alcázar de San Juan (Κάστρο του Αγίου Ιωάννου) ο Πάουντ την επισκέφθηκε το 1906 και έμεινε ενθουσιασμένος. Η Αλκάθαρ είναι διοικητικό κέντρο της επαρχίας Θιουδάδ Ρεάλ, τμήματος της αυτόνομης περιοχής Καστίγιε-Λα Μάντσα, στην οποία διαδραματίζονται οι περιπέτειες του Δον Κιχώτη. Εχει μεγάλη σημασία αυτό, γιατί ο διανοητικός πυρήνας του ποιήματος αρχίζει να στρέφεται προς την ιδέα της ουτοπίας.

13. Eso es luto, haw! Μi marido es muerto στο πρωτότυπο. Βρε, έχουμε πένθος! Πέθανε ο άντρας μου, στα ισπανικά.

14. Locanda. Μικρό ξενοδοχείο, πανσιόν, χάνι στα ιταλικά.

15. Συνήθως, οι σχολιαστές των Cantos χαρακτηρίζουν το επεισόδιο του σπασμένου αυγού, αλλά και το όνομα Cabranez ως απροσδιόριστα. Η μελετητής του ποιητή Eva Hesse (1925-) εικάζει πως  πρόκειται για λάθος γραφή του ονόματος του Γάλλου ανθρωπολόγου Augustin Cabanés (1862-1928), για δύο λόγους. Πρώτον επειδή ο Πάουντ γνώριζε το έργο του και δεύτερον διότι ο Cabanés μελετούσε την ανθρώπινη σεξουαλική συμπεριφορά, γεγονός που ταιριάζει με την αναφορά του ποιητή στη ζωή του φίλου του Μπέιζιλ Μπάντινγκ στις Καναρίους Νήσους. Η ερμηνεία είναι εξωφρενική. Ισχυρίζεται πως ο Πάουντ έγραφε απλώς συνειρμικά. Στο σημείο που έχει φτάσει το ποίημα, το σπάσιμο του αυγού μάλλον στρέφει την προσοχή μας προς το αυγό του Κολόμβου. Ο Κολόμβος είχε σπάσει την άκρη ενός αυγού μπροστά στους βασιλείς της Ισπανίας προκειμένου να τους πείσει πως υπάρχει τρόπος να κατορθώσει το φαινομενικά ακατόρθωτο. Επρόκειτο δηλαδή για ένα είδος ρεαλιστή Δον Κιχώτη. Τώρα, η Cabranes (που προφέρεται Καμπρανές, όπως και η λέξη Cabranez από μη «καθαρολόγους» Ισπανούς) τυγχάνει να είναι πόλη της περιοχής της Asturias. Στην Asturias διαδραματίστηκε η πρώτη πράξη του Ισπανικού Εμφυλίου. Εκεί, οι αριστεροί εργάτες ξεσηκώθηκαν, το 1934, με αποτέλεσμα η ισπανική κυβέρνηση να ανακαλέσει στρατεύματα από τη Βόρεια Αφρική, με επικεφαλής τον φασίστα στρατηγό Φράνκο [Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde, 1892-1975]. Η αμφίρροπη ειρωνεία του φασιστικών αντιλήψεων Πάουντ δίνεται μάλλον ανάγλυφα από τη βορτιστική αυτή εικόνα ενός σπασμένου αυγού στην «τσέπη» μιας αριστερής πόλης.

16. Ο Αγγλος μοντερνιστής ποιητής Μπέιζιλ Μπαντινγκ [Basil Cheesman Bunting, 1900-1985] είχε σχολιάσει προσωπικά στον Πάουντ τις οργιαστικές μουσικές συνήθειες των Ιβήρων, που μάλλον δεν διέφεραν από τις συνήθειες των κατοίκων των Καναρίων, στα οποία πέρασε αρκετό καιρό ο Μπάντινγκ. Το γεγονός πως ο Πάουντ εμπλέκει στην εικόνα του εμφυλίου την παγανιστική λατρεία του «άγριου» ήχου των τυμπάνων, αποτελεί ήδη μια ερμηνευτική πρόταση για την σύγκρουση ανάμεσα στην αριστερά και την δεξιά. Ας μην ξεχνάμε πως ο Γερμανός ποιητής και στοχαστής Ερρίκος Χάινε, χαρακτήρισε -θετικά από την πλευρά του- τον σοσιαλισμό ως μια μορφή παγανισμού.

17. Ο φίλος και μαθητής του Πάουντ, Τόμας Ελιοτ [Thomas Stearns Eliot, 1888-1965], ο οποίος είχε εκδώσει -το 1939- το Βιβλίο του γερο-Πόσουμ για τις Πρακτικές Γάτες [Old Possum's Book of Practical Cats], με παράδοξα ποιήματα. Ο Ελιοτ με την επαρχιώτικη αγγλική νοοτροπία του θεωρεί πως η πρακτική των χορευτών είναι «επικοινωνιακή», επίπλαστη. Αλλά οι λαϊκοί χορευτές δεν είναι απόφοιτοι αγγλικών πανεπιστημίων εντελώς αποστειρωμένοι από κάθε συναίσθημα. Εξ ου και η χρήση του «Πόσουμ» στη θέση του ονόματος.

18. Οράτιος Κωλ [William Horace de Vere Cole, 1881-1936]. Εκκεντρικός Βρετανός, διάσημος για τις φάρσες του, που έφτασαν μέχρι και την εξαπάτηση του Βασιλικού Ναυτικού. 

19. Τζ. Ντ. Χ. Κωλ [George Douglas Howard Cole, 1880-1959]. Αγγλος οικονομολόγος και μυθιστοριογράφος.

20. Crédit Agricole. Αγροτική πίστη, στα γαλλικά.

21. Αντρέ Σπηρ [André Spire, 1868-1966]. Γάλλος ποιητής, υπέρμαχος του Σιωνισμού. Κάποτε εργάστηκε για την εθνική επιτροπή της γαλλικής γεωργίας, που έδινε δάνεια (Crédit) στους αγρότες. Ο Σπηρ κατάλαβε πως τέτοιου είδους επιτροπές διακατέχονταν από «οικογενειακό» πνεύμα.

22. Τζων Ανταμς [John Adams, 1735-1826]. Δεύτερος πρόεδρος των ΗΠΑ και ένας από τους δημιουργούς της πρώτης Αμερικανικής Δημοκρατίας. Φανατικός υπέρμαχος της κλασικής αστικής δημοκρατίας, αλλά και φανατικός εχθρός της αριστοκρατίας του πλούτου και του αίματος. Στο περίφημο έργο του Μια Υπεράσπιση του Τρόπου με τον Οποίον Κυβερνούνται οι Ηνωμένες Πολιτείες [A Defence of the Constitution of Government of the United States, 1787], στο οποίο υπέβαλε σε κριτική τις απόψεις των Ευρωπαίων διανοουμένων για τη βαρβαρότητα του αμερικανικού πολιτικού συστήματος, έκαμε τη θρυλική αμφίσημη δήλωση πως «οι πλούσιοι, οι πορφυρογέννητοι και όσοι έχουν περισσότερες ικανότητες» πρέπει να απομονωθούν από τους υπόλοιπους ανθρώπους, σε μια γερουσία.

23. Η αλληλογραφία του Τζων Ανταμς με τον Τόμας Τζέφερσον (βλ. σημείωση 10) είναι εξαιρετικά σημαντική για την ιστορία των ΗΠΑ αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονταν οι ελληνικές πολιτικές θεωρίες από τους πρώτους φιλελεύθερους αστούς. Στις 6 Δεκεμβρίου του 1787, ο Ανταμς έγραφε στον Τζέφερσον: «Εσύ φοβάσαι τον έναν, εγώ τους λίγους. Συμφωνούμε απολύτως πως οι πολλοί θα έπρεπε να απολαμβάνουν απόλυτη δικαιοσύνη και πλήρη αντιπροσώπευση. Εσύ τρομάζεις μπροστά στο φάσμα της Μοναρχίας, εγώ μπροστά στο φάσμα της Αριστοκρατίας. Γι' αυτό έδωσα περισσότερη δύναμη στον πρόεδρο και λιγότερη στη γερουσία». 

24. Ο πεντάμετρος στίχος, αποτελούμενος από πέντε μετρικές μονάδες -κυρίως ιαμβικές- κυριάρχησε στην αγγλόφωνη ποίηση, αφού τον επεξεργάστηκαν κολοσσιαίοι ποιητές όπως ο Σαίξπηρ, ο Μίλτον και ο Ουώτζουερθ. Ο Πάουντ επέμενε πως η ποίηση δεν μπορούσε πια να είναι άμεση και φυσική, στο πλαίσιο ενός τόσο τυποποιημένου στίχου.

25. Τζόζεφ Μπαρντ [Joseph Bard, 1882-1975], γνωστός και ως József Diamant. Ούγγρος συγγραφέας κροατικής καταγωγής, που έγραψε στην αγγλική. Το σημαντικότερο έργο του είναι το Ναυάγιο στην Ευρώπη [Shipwreck in Europe, 1928] Υπήρξε φίλος του Εζρα Πάουντ, και δεν σταμάτησε να του γράφει όταν ο ποιητής βρισκόταν κλεισμένος στο ψυχιατρείο, μετά τη δίκη του. 

26. Ο Λα Ροσφουκώ [Duc de le Rochefoucauld, 1747-1827] υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους χειριστές της γαλλικής γλώσσας. Τα αποφθέγματά του χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά κατεργασμένο ύφος και καυστική αμεσότητα. Η κυρία ντε Μαιντενόν [Madame de Maintenon, 1635-1719] υπήρξε ερωμένη και αργότερα σύζυγος του Λουδοβίκου 14ου. Εχαιρε εκτίμησης για την ευφυΐα και την εκφραστική ετοιμότητά της.

27. Te caveró le budella - La corata a te. Ιταλικά στο πρωτότυπο. Θα σου βγάλω τ' άντερα - Κι εγώ τα δικά σου.

28. Χένρυ Μένκεν [Henry Louis Mencken, 1880-1956]. Αμερικανός δημοσιογράφος, δημοσιολόγος, σατυρικός συγγραφέας, και ανεξάρτητος στοχαστής, γνωστός για τον κυνισμό με τον οποίο αντιμετώπιζε την κοινωνική υποκρισία.

29. Ο Αγγλος βιογράφος του Πάουντ Humphrey William Bouverie Carpenter (1946-2005), στο βιβλίο του Μια Σπουδαία Προσωπικότητα, Η ζωή του Εζρα Πάουντ [A Serious Character, The Life of Ezra Pound, 1988], σημειώνει πως η  Ντόροθυ Πάουντ δεν προσπάθησε καν να μάθει να μαγειρεύει, όταν παντρεύτηκε με τον Εζρα. Ωστόσο η λειτουργία της φράσης «Αλλοι μαγειρεύουν, κι άλλοι όχι, κάποια πράγματα δεν γίνεται ν' αλλάξουν», μάλλον σχετίζεται με την εισαγωγή ενός στοιχείου ασημαντότητας στην πνευματική εικόνα της αδιέξοδης επιλογής ανάμεσα στη μοναρχία και την αριστοκρατία. 

30. Ἶυγξ... ἐμὸν ποτὶ δῶμα τὸν ἄνδρα. Σουσουράδα μου, τον άντρα μου στο σπίτι. Από το ειδύλλιο του Θεόκριτου Φαρμακεύτριαι. Ο στίχος, που είναι μαγική επωδός, ολόκληρος έχει ως εξής: Ἶυγξ, ἕλκε τὺ τῆνον ἐμὸν ποτὶ δῶμα τὸν ἄνδρα, και σε μετάφραση Ιωάννη Πολέμη: Φέρε τον, σουσουράδα μου, τον άντρα μου στο σπίτι.

31. Μπενίν (Benin) φώναζε ο Πάουντ τον νέγρο φρουρό του, όταν βρισκόταν φυλακισμένος στην Πίζα της Ιταλίας. Το Βασίλειο του Μπενίν υπήρξε μια αρκετά εκτεταμένη αφρικανική αυτοκρατορία, που ήκμασε μεταξύ 14ου και 19ου αιώνα, με κέντρο τη νότια περιοχή της σημερινής Νιγηρίας. Το Μπενίν διέθετε αρκετό πλούτο είχε αναπτύξει εξαιρετικά τη μικροτεχνία σε χρυσό, σίδηρο, μπρούτζο και ελεφαντόδοντο. Διάσημες είναι οι μπρούντζινες νεκρικές προσωπίδες των βασιλέων, μεγάλος αριθμός των οποίων βρίσκεται στο Ινστιτούτο Πολιτιστικής Μορφολογίας, στη Φρανκφούρτη της Γερμανίας.

32. Κουανόν (Kuanon). Πρόκειται για το ιαπωνικό όνομα της κινεζικής θεότητας Κουάν Γιν (Kuan-yin), η οποία συνδέεται με τη γονιμότητα και συχνά εικονίζεται κρατώντας ένα κλαδί οπωροφόρου δένδρου ή και έναν καρπό. 

33. Τους τροχούς των αμαξών.

34. Ο ισπανικής καταγωγής Αμερικανός φιλόσοφος Τζωρτζ Σανταγιάνα [George Santayana, 1863-1952], εισηγήθηκε μια μορφή φυσιοκρατικής μεταφυσικής, σύμφωνα με την οποία η ανθρώπινη συνείδηση -τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και στα κοινωνικά μορφώματά της- εξελίσσεται με στόχο την προσαρμογή στο φυσικό περιβάλλον. Στην εντύπωση που του έκανε ο νέος κόσμος, όταν έφτασε εκεί, για να εγκατασταθεί μόνιμα, αναφέρεται στο βιβλίο του Πρόσωπα και Τόποι, Αποσπάσματα μιας Αυτοβιογραφίας [Persons and Places, Fragments of an Autobiography, 1956].

35. Ο Μουσολίνι [Benito Amilcare Andrea Mussolini, 1883-1945] γεννήθηκε στο χωριό Πρεντάπιο της περιοχής Εμίλια Ρομάνια, στη βόρειο Ιταλία.

36. «Η πρωτόγονη ανθρώπινη φύση στη θεία μου María Josefa παραδιδόταν απόλυτα σε κάθε πάθος, έμοιαζε να εξαντλείται με κάθε νέα δοκιμασία, αλλά επιβίωνε και γραπωνόταν όχι λιγότερο παθιασμένα απ' ό,τι είχε απομείνει. Επί του προκειμένου (ο θάνατος της κόρης της) η θλίψη της είχε βίαιο χαρακτήρα, όμως μόνο όταν ξέσπαζε, κάθε φορά που κάποιος συγγενής ερχόταν να τη συλλυπηθεί, κι έπρεπε να ξαναπεί όλη την ιστορία απ' την αρχή, με τους ποταμούς δακρύων, τους λυγμούς, και τους θρήνους που συνηθίζονται σε τέτοιες περιπτώσεις».
Πρόσωπα και Τόποι, Αποσπάσματα μιας Αυτοβιογραφίας [Persons and Places, Fragments of an Autobiography, 1956].

37. George Horace Lorimer (1868-1937). Αμερικανός δημοσιογράφος και διευθυντής της εφημερίδας Saturday Evening Post (1899-1936). Κάποτε ήταν γείτονας με τον Πάουντ.

38. Albert Jeremiah Beveridge (1862-1927). Αμερικανός γερουσιαστής, υποστηρικτής του προέδρου Θήοντορ Ρούζβελτ [Theodore Roosevelt, Jr. 1858-1919], θεμελιωτή της ιμπεριαλιστικής πολιτικής των ΗΠΑ. Το 1899, ο Μπέβεριτζ εξελέγη με το κόμμα των Δημοκρατικών, και πραγματοποίησε περιοδεία στις Φιλιππίνες, που εκείνη την εποχή ήταν αποικία των ΗΠΑ. Οταν επέστρεψε και ρωτήθηκε για την κατάσταση, απάντησε πως θα ήταν καλύτερα να μην ασχολούνται οι Αμερικανοί με την κατάσταση στις Φιλιππίνες αλλά με την κατάσταση στην ίδια την πατρίδα τους. Αντίθετα στον λόγο του στο Κογκρέσο ήταν λαλίστατος. Ανέφερε μεταξύ άλλων: «Οι Φιλιππίνες είναι δικές μας για πάντα... Και πίσω από τις Φιλιππίνες βρίσκεται η απέραντη αγορά της Κίνας. Δεν θα παραιτηθούμε ούτε από τη μια ούτε από την άλλη. Δεν θα εγκαταλείψουμε την υποχρέωση που έχουμε στο αρχιπέλαγος. Δεν πρόκειται να χάσουμε την ευκαιρία μας στην Ανατολή. Δεν θα παραιτηθούμε από το μερίδιό μας στην αποστολή της φυλής μας, την υπεράσπιση του Θεού, και τον εκπολιτισμό της ανθρωπότητας. Ο Ειρηνικός είναι δικός μας ωκεανός. Πού μπορούμε να βρούμε καταναλωτές για το πλεόνασμά μας; Την απάντηση την δίνει η γεωγραφία. Η Κίνα είναι ο φυσικός πελάτης μας... Οι Φιλιππίνες μας ανοίγουν την πόρτα της Ανατολής». Το 1900 ο δημοσιογράφος George H. Lorimer τον έπεισε να γράψει έξι άρθρα, ακραιφνούς ιμπεριαλιστικής νοοτροπίας, στην εφημερίδα Saturday Evening Post.

39. Ο Πάουντ γεννήθηκε στην αγροτική πολιτεία των ΗΠΑ, Αϊντάχο. Το χωρίο υποβάλλει μιαν αντίθεση ανάμεσα στη «φυσική» προέλευση του φασισμού νοοτροπίας και την «κοινωνική» προέλευση της ιμπεριαλισμού. Ο φασισμός είναι ένα νοοτροπικό ρεύμα που το γέννησε η ιστορική Ευρώπη. Ο ιμπεριαλισμός, μια διαστροφή του αμερικανικού καπιταλισμού. Εδώ, ο ιδιότυπος φασισμός του Πάουντ επιτυγχάνει μία από τις πιο διαυγείς εκφράσεις του. 

40. AOI! Επιφώνημα -άγνωστης συναισθηματικής αξίας- που απαντάται 172 φορές στο οξφορδιανό χειρόγραφου του ιπποτικού μυθιστορήματος Chanson de Roland [Το Τραγούδι του Ρολάνδου]. Εδώ, χρησιμοποιείται με θρηνητικό τόνο, για να αντιπαραβάλει την ειρηνική αφέλεια των Αμερικανών πολιτών στην εγκληματική τακτική των πολιτικών τους.

41. Στα κάγκελά μου ούτε μία Αλθαία. Η μυθική Αλθαία ήταν μητέρα του ήρωα μητέρα του Μελέαγρου, του οποίου την τραγική ιστορία διηγείται ο Ομηρος στο Ι της Ιλιάδος. Ωστόσο, ο Πάουντ αναφέρεται στο ποίημα Στην Αλθαία, Από την φυλακή. Τραγούδι [To Althea, From Prison. Song] του Αγγλου ποιητή Ρίτσαρντ Λόβλεϊς [Richard Lovelace, 1618-1667]. Η πρώτη στροφή του ποιήματος είναι καθοριστική για τη διαύγαση του πνευματικού και συναισθηματικού πλαισίου του χωρίου:

Οταν ο έρωτας πετά λεύτερος έξω απ' την ειρκτή μου
κι έρχετ' η Αλθαία θεϊκή
στα κάγκελά μου να μου πει
λόγια γλυκά, ψιθυριστά˙ σκλάβος κι αν είμαι στο κελί μου,
μες στα δικά της τα μαλλιά
στα μάτια της τα φωτεινά
γίνομαι σαν μικρός θεός και φεύγω από την φυλακή μου.

Ο αριστοκράτης Λόβλεϊς, κλασικό παράδειγμα των χαμένων ιδανικών της εκλεπτυσμένης φεουδαρχίας, παρέμεινε πιστός στη μοναρχία, κατά τη διάρκεια της αστικής επανάστασης στην Αγγλία, και φυλακίστηκε. Πέθανε πάμφτωχος. Είναι φανερή η ψυχική ταύτιση του Πάουντ με τον ιππότη ποιητή. Σταθερή άποψη του Πάουντ, από την οποία δεν υποχώρησε -όπως φαίνεται- ούτε και όταν κινδύνευε να καταδικαστεί σε θάνατο, ήταν πως ο φασισμός μπορούσε να ανακόψει την εξαχρείωση των μαζών από την αστική κοινωνία της ελεύθερης αγοράς. Αλλωστε το μεγαλύτερο μέρος των διανοουμένων οπαδών του φασισμού και του ναζισμού είχε οδηγηθεί σε αυτές τις πρωτόγονες πολιτικές ιδεολογίες, από ανεξέλεγκτο μίσος κατά του καπιταλισμού. Δεν έβλεπαν τον καπιταλισμό σαν ένα ανθρώπινο δημιούργημα, που είχε τα φυσικά και πολιτικά όριά του, αλλά σαν ενσάρκωση του αιώνιου κακού. Ο κομμουνισμός ήταν γι’ αυτούς κάτι εντελώς ξένο, λόγω της επαφής του με το λαϊκό -και άρα κατ' ανάγκην ακατέργαστο πνευματικά- στοιχείο, αλλά και λόγω της εμμονής του στην ανατροπή κάθε προηγούμενης ιεραρχίας.  

42. Χένρυ Λωζ [Henry L. Lawes, 1596-1662]. Αγγλος αυλικός μουσικοσυνθέτης. Μελοποίησε ποιήματα του Τζων Μίλτον [John Milton, 1608-1674] του Ερικ [Robert Herrick, 1591-1674] και πολλών άλλων συγχρόνων του ποιητών. Τζων Τζένκινς [John Jenkins, 1592-1678]. Αγγλος μουσικοσυνθέτης, εξαιρετικά διάσημος στην εποχή του. Αρνολντ Ντόλμετς [Arnold Dolmetsch, 1858-1940]. Βοημικής καταγωγής -γεννημένος στη Γαλλία- μουσικός. Ο Πάουντ γνώρισε τον Ντόλμετς γύρω στα 1914. Οι απόψεις του μουσικού για τον ρυθμό φαίνεται πως τον επηρέασαν έντονα.

43. Ο Ντόλμετς υπήρξε επίσης σπουδαίος οργανοποιός.

44.  Επλασες κόσμο ευάερο να φέρεις
      το φύλλο από τη ρίζα;
      Σύγνεφο βρήκες διάφανο, που ομίχλη
      και ίσκιος δεν του έμοιασαν ποτέ;

Από την ποιητική σύνθεση του Μπεν Τζώνσον [Ben Jonson, 1573-1637] A Celebration of Charis in Ten Lyric Pieces.

45. Εντμουντ Ουώλερ [Edmund W. Waller, 1606-1687]. Αγγλος ποιητής. Το ποίημά του Πήγαινε, Ρόδο Υπέροχο [Go, Lovely Rose] το μελοποίησε ο Λωζ, και η δομή του ενέπνευσε στον Πάουντ το ποίημα Envoi. Τζων Ντάουλαντ [John D. Dowland, 1563-1626]. Αγγλος μουσικοσυνθέτης. Υπήρξε ο σημαντικότερος σολίστας λαούτου της εποχής του.

46. Τα δυο σου μάτια θα γενούν μαχαίρια να με σφάξουν
      αφού πλέον δεν δύναμαι ν’ αντέξω την μπωτέ τους.
Geoffrey Chaucer, British poet.

47. Εντ ασκολντάντο ιλεγκιέρ μορμόριo [Ed ascoltando il leggier mormorio]. Κι ακούγοντας τον ξέγνοιαστο ψιθυρισμό. Στα ιταλικά. Δεν έχει διαπιστωθεί αν πρόκειται για απόσπασμα λογοτεχνικού ή άλλου έργου.   

48. Εἰδὼς. Εἶδος φαίνεται να εννοεί, διότι Εἰδὼς είναι μετοχή του οἶδα. Να διαβαστεί ίσως: ...μήτε ήταν τόπος για πλήρη γνώση.

49. Στις αρχές του 20ου αιώνα οι διασημότεροι μόδιστροι των Παρισίων ήσαν ο κύριος και η δεσποινίς Paquin.

50. Ουίλφρεντ Σκόουην Μπλάντ [Wilfred Scawen Blunt, 1840-1922]. ’γγλος ποιητής, διπλωμάτης και εραστής της Ανατολής. Παντρεύτηκε την κόρη του Μπάυρον, ’ννα Νόελ. Το 1888 φυλακίστηκε για την εναντίωσή του στον αγγλικό ιμπεριαλισμό.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΗ: http://en.wikipedia.org/wiki/Ezra_Pound